Gamlar ve Aralıklar

GAMLAR

Tam Ses Aralık (ing. whole tone interval) / Yarım Aralık:

İki nota arasındaki mesafeye “aralık” denir. Klasik batı müziğindeki eşit tamperaman sistemde, bir tam ses (örneğin, Do-Re) iki eşit parçaya ayrılır. Elde edilen her bir parçaya bir yarım aralık adı verilir. Aşağıdaki örnekte Do majör gamında Mi-Fa ve Si-Do notaları arasında yarım aralık vardır. Diğer notaların arası ise tam aralıktır.
Do------------------1/2------------------Do# = Re -------------------1/2---------------- Re

Tam Aralıklar (ing. perfect interval): 4 aralığı tam aralık olarak adlandırıyoruz:
Unison: 2 farklı ses kaynağının verdiği aynı frekanstaki sestir. Örneğin gitar ve keman unison çalsın dendiğinde iki enstrüman aynı frekanstaki notayı çalar.
Tam 4’lü (T4): 5 yarım sesten oluşur.
Tam 5’li (T5): 7 yarım sesten oluşur.
Oktav (Tam 8’li): 12 yarım sesten oluşur. Herhangi bir gamın ilk ve son sesi arasındaki aralıktır.


Not: Bu bölümde ‘aralık’ konusu gamlar konusunda kullanacağımız kadarıyla dar bir çerçevede ele alınmıştır. ‘Aralık’ konusu 5. çalışmada detaylı olarak ele alınacaktır.
Arızalar (ing. accidental )

Bemol (ing. flat): (  ) işareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı yarım ses kalınlaştırır.
Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Çift Bemol:( )işareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı tam ses kalınlaştırır. Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Diyez (ing. sharp): (#) işareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı yarım ses tizleştirir. Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Çift Diyez: () işareti ile belirtilir. Yanında bulunduğu notayı tam ses tizleştirir. Notanın sol tarafına yerleştirilir.
Natürel (ing. natural): (  ) Bemol veya diyez almış bir notanın, doğal haline döneceğini belirten işarettir.
Gam (İng. Scale, Fra. Gamme, Alm. Tonleiter, İta. Gamma)

Bir sesten başlayıp, o sesin oktavında sona eren ses dizisidir. Kalın sesten başlayıp incelen gama “çıkıcı gam”, ince sesten başlayıp kalın seslere doğru inen gama “inici gam” denir. Gam kelimesi ‘dizi’ kelimesiyle eş anlamlı kullanılabilmektedir. Biz bu metotta ‘gam’ kelimesini tercih edeceğiz ve eşit tamperaman sistemde çalınabilecek/okunabilecek gamları ele alacağız (yani makamsal dizileri incelemeyeceğiz).
Batı Müziği’nde kullanılan temel gamlardan (majör ve minör) bahsetmeden önce, bu gamların oluştuğu Antik Yunan Medeniyeti’nde ve Ortaçağ Avrupası’nda kullanılan modları (bu dönemlerdeki gamlara mod deniyor) incelememiz gerekir.
Antik Yunan Medeniyeti’nde modlar 4 sesli ‘tetrakord’ların bir araya gelmesiyle oluşuyordu. Bu dönemde miksolidyan, lidyan, frigyen, doryan, hipolidyan, hipofrigyen ve hipodoryan olarak adlandırılan modlar kullanılmıştır ve bu modlar, ortaçağda kullanılan kilise modlarından farklıdır.
Ortaçağda kullanılan temel 7 kilise modunu, içinde majör ve doğal minör gamları da barındırdığı için ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Kilise modları 7 sesten oluşan gamlardır.
1) İyonyan Mod (Majör Gam)

2 tam, 1 yarım, 3 tam, 1 yarım aralıklardan oluşan moddur. Bu mod Barok Dönem’de majör gam olarak kullanılmaya başlanmış ve klasik batı müziğinin temel gamlarından biri olmuştur.


Türkiye’de kullanılan makamların sistemleri çok farklı olsa da (koma kullanımı, seyir özellikleri gibi); iyonyan modunun ana dizisindeki aralıkların Rast makamı dizisinin aralıklarına benzediği söylenebilir.
2) Doryan Modu

1 tam, 1 yarım, 3 tam, 1 yarım, 1 tam aralıklardan oluşan moddur. Bu modu oluşturabilmek için bu aralıkların ezberlenmesine gerek yoktur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 2. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, doryan modudur.
Re notasından oktavına arıza almadan gittiğimizde doryan modunu elde ederiz.


Doryan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 3. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirdiğimizde doryan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 3. ve 7. sesleri yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do doryan gamı gösterilmiştir.

Doryan modunun ana dizisindeki aralıkların Hüseyni makamı dizisinin aralıklarına benzediği söylenebilir.
3) Frigyen Modu:

1 yarım, 3 tam, 1 yarım, 2 tam aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 3. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, frigyen modudur.
Mi notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde frigyen modunu elde ederiz.


Frigyen modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 2., 3., 6. ve 7. seslerini yarım ses pesleştirdiğimizde frigyen gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 2., 3., 6. ve 7. sesleri yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do frigyen gamı gösterilmiştir.

Frigyen modunun ana dizisindeki aralıkların Kürdi makamı dizisi aralıklarına benzediği söylenebilir.
4) Lidyan Modu:

3 tam, 1 yarım, 2 tam ve 1 yarım aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 4. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, lidyan modudur.
Fa notasından, oktavına arıza (diyez, bemol) almadan gittiğimizde lidyan modunu elde ederiz.


Lidyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 4. sesini yarım ses tizleştirdiğimizde lidyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 4. sesi yarım ses tizleştirerek elde ettiğimiz do lidyan gamı gösterilmiştir.

5) Miksolidyan Modu:

2 tam, 1 yarım, 2 tam, 1 yarım ve 1 tam aralıklardan oluşan moddur. Her hangi bir iyonyan modun (majör gamın) 5. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, miksolidyan modudur.
Sol notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde miksolidyan modunu elde ederiz


Miksolidyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde miksolidyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 7. sesi yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do miksolidyan gamı gösterilmiştir.

6) Aeoliyan Modu:

1 tam, 1 yarım, 2 tam, 1 yarım ve 2 tam aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 6. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, aeoliyan modudur. Bu mod Barok Dönem’de doğal minör gam olarak kullanılıp, klasik batı müziğinin temel gamlarından biri olmuştur.
La notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde aeoliyan modunu elde ederiz


Aeoliyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 3., 6. ve 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde aeoliyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 3., 6. ve 7. sesi yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do aeoliyan gamı gösterilmiştir.

Aeoliyan modunun ana dizisindeki aralıkların Nihavend makamı dizisinin aralıklarına benzediği söylenebilir.
7) Lokriyan Modu:

1 yarım, 2 tam, 1 yarım ve 3 tam aralıklardan oluşan moddur. Herhangi bir iyonyan modun (majör gamın) 7. notasından başlayarak o notanın oktavına kadar geldiğimizde elde ettiğimiz gam, lokriyan modudur.
Si notasından, oktavına arıza almadan gittiğimizde lokriyan modunu elde ederiz.


Lokriyan modunu aşağıdaki şekilde de oluşturabiliriz:
Herhangi bir majör gamın 2., 3., 5., 6. ve 7. sesini yarım ses pesleştirdiğimizde lokriyan gamını elde ederiz. Aşağıda hiç arıza almayan do majör gamı üzerinden 2., 3., 5., 6. ve 7. sesi yarım ses pesleştirerek elde ettiğimiz do lokriyan gamı gösterilmiştir.

Diğer Gamlar:

Bu metotta 7 sesli majör ve minör gamları ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Ancak, 7 sesli gamlar dışında da birçok gam bulunmaktadır. Bu bölümde bu gamlara kısaca değineceğiz.
Pentatonik Gam: “Penta” kelimesi Latincede 5 anlamına gelmektedir. 5 sesten oluşan gamdır. Dünyanın birçok yerindeki yerel müziklerde pentatonik gamlara rastlanır.
Blues müziğinde minör pentatonik gam yaygın olarak kullanılır:
Örnek 1:

Örnek 2:
Çin’de kullanılan Gong pentatonik gamı:

Tam Ses Gamı:
6 sesten oluşan bir gamdır. Sadece tam aralıklardan oluşur.

Oktatonik Gam:
8 sesten oluşan bir gamdır. Art arda gelen tam ve yarım aralıklardan oluşur.