Bağlama (Saz) Nedir?

Bağlama Nedir? Bağlama ve saz türleri nelerdir? Bu yazımızda bağlama ve bağlama türleri hakkında detaylı bilgileri bulabilirsiniz. Bağlama nasıl akord edilir, cura nasıl akord edilir?

Ülkemizde kullanımı en yaygın olan telli bir Türk Halk Çalgısıdır. Yörelere ve ebatlarına göre bu çalgıya, Bağlama, Divan sazı, Bozuk, Çöğür, Kopuz Irızva, Cura, Tambura vb. adlar verilmektedir. Bağlama ailesinin en küçük ve en ince ses veren çalgısı Curadır. Curadan biraz daha büyük ve curaya göre bir oktav kalından ses veren çalgı ise Tamburadır. Bağlama ailesinin en kalın ses veren çalgısı ise Divan Sazı'dır. Tamburaya göre bir oktav kalından ses verir.

Bağlama Nedir

Bağlama; Tekne, Göğüs ve Sap olmak üzere üç ana kısımdan oluşmakatadır. Tekne kısmı genelde dut ağacından yapılmaktadır. Ancak dut ağacının dışında ardıç, kestane, ceviz, gürgen gibi ağaçlardan da yapılmaktadır.


Göğüs kısmı ladin ağacından, sap kısmı ise gürgen, ak gürgen veya ardıç ağacından yapılmaktadır. Sap kısmının tekneden uzak kısmı üzerinde tellerin bağlandığı Burgu adı verilen parçalar vardır. Bağlamanın akordu bu burgular kullanılarak yapılmaktadır.


Sap kısmı üzerinde misina ile bağlanmış perdeler bulunmaktadır. Bağlama Mızrap veya Tezene adı verilen kiraz ağacı kabuğu veya plastikten yapılan araçla çalındığı gibi bazı yörelerimizde parmakla da çalınmaktadır. Bu çalım tekniğine Şelpe adı verilmektedir. Bağlama üzerinde ikişerli veya üçerli guruplar halinde üç gurup tel bulunmaktadır.


Bu tel gurupları değişik biçimlerde akort edilebilmektedir. Örneğin bağlama düzeni adı verilen akort biçiminde alt gruptaki teller yazılış itibariyle La,orta guruptaki teller Re,üst guruptaki teller ise Mi seslerini vermektedir. Bu akort biçimi dışında Kara Düzen (Bozuk Düzen), Misket Düzeni, Müstezat, Abdal Düzeni, Rast Düzeni vb. akort biçimleri de vardır.

Bağlama Türleri (Bağlamanın Ailesi)

Bağlama ailesi sazlarını büyükten küçüğe aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

Meydan Sazı

Meydanlarda çalınmasından dolayı Meydan Sazı denilmiştir. 12 teli bulunması nedeniyle bazı yörelerde 12 telli sazda denilmektedir. Meydan sazı bağlama ailesinin en büyük sazıdır. La sesine akort edilir. Form boyu 52,5cm, sap boyu 70cm, tel boyu 112cm, form eni ve derinliği 31,5cm dir. En ince teli 0,35 - 0,40 numaradır. Çoğunlukla kalın bam telleri kullanılır.

Divan Sazı

Meydan sazından biraz daha küçüktür. Dokuz telli yada yedi telli olarak kullanılabilir. Meydan sazından dört ses daha tiz akort edilir. Form boyu 49cm, sap boyu 65cm, tel boyu 104cm, form eni ve derinliği 29,5cm dir.

Çöğür

Divan sazına yakın büyüklükte 9 ile 6 tel takılmakta ve 15 kadar perdesi bulunmaktadır. Akordu alt iki tel(La), orta iki tellerin birisi(La) diğeri ise(Re), üst teller ise(Sol) sesine akort edilir. Çöğür ile; Nefes, Ayin ve Semai gibi havalar çalınır. Bugün daha çok curası kullanılmaktadır. Çöğür Curası, çöğürün bir oktav daha tizi ve küçüğüne denir.

Bağlama

Adını alan ailenin temel sazıdır. 17-24 perdesi vardır. Meydan sazından bir oktav, Divan Sazından ise beş ses daha tizdir. 6-9 tel takılır. Alt telleri(La) sesine akort edilir. Düzen değişikliklerinde orta ve üst tellerin akortları değiştirilir. Form boyu 42cm, sap boyu 55cm, tel boyu 88cm, form eni ve derinliği 25cm dir.

Bozuk

15-18 perdesi vardır. Üçerli gruplar halinde 9 tel takılır. Bağlama ebatlarındadır. Ortaya iki sarı ve bir ince çelik tel, üste ve alta ise birer kalın sarı ve ikişer çelik tel takılır. Sarı teller çelik tellere göre bir oktav daha pest akort edilir.

Genellikle Güney ve Ege yörelerimizde bozuk olarak bilinir ve çalınır. Bozuk düzeni oldukça yaygındır. Akortları ise alt(La), Orta(Re) ve üst (Sol) seslerine düzenlenir.

Aşık Sazı

Aşıkların ( Halk Ozanlarının ) çalmış oldukları bağlamaya aşık sazı denilmekdetir. Normal bağlamaya göre sapı daha kısadır. 13-15 perdesi vardır. Dip perdesi (Re) değil Do`dur. 6-9 telli olarak kullanılır.

Tanbura

Bağlamadan daha küçüktür. Divan sazından bir oktav tizdir ve divan sazının curası olarak bilinir. Bağlamadan da dört ses daha tizdir. Alt(Re) orta(Do) seslerine akort edilir. Form Boyu 38cm, sap boyu 50cm, tel boyu 80cm, form eni ve derinliği 22.8cm dir.

Cura

Bağlama ailesinin en küçük sazıdır. 7-16 perdesi 3-6 teli bulunmaktadır. Genellikle altı tellidir.Üç tek telli veya altta iki, ortada iki, üstte ise tek telli olanlarının yanı sıra iki telli olanlarıda vardır. Bağlama ve Bozuk düzenlerine akort edilir. İki telinin akort düzeni alt tel(La) üst tel(Re) dir.

Bağlama Curası

La sesine akort edilir. Bağlamadan bir oktav tanburadan ise beş ses tizdir. Form boyu 26,5cm, sap boyu 35cm, tel boyu 56cm, form eni ve derinliği 15,5cm dir.

KISA SAP UZUN SAP

Kısa sap bağlama nota yerleri

Uzun sap bağlama düzeni nota yerleri

Anadolu kültürünün en eski ve en sevilen enstrümanı olan bağlamanın temel olarak kısa ve uzun sap olarak iki farklı çeşidi vardır. Kısa sap bağlamanın diğer adı Çöğür ‘dür. Uzun sap bağlamaya ise Bozuk (kara düzen) denilmektedir.

Uzun sap bağlama ile kısa sap bağlama arasındaki farklar şu şekildedir;

• Uzun sap sağlama kısa sap bağlamaya göre dört perde daha uzundur.
• Uzun sap bağlamanın teli daha uzun olduğu için sesinin tını daha uzundur.
• Kısa sap bağlama daha kolaydır.
• Uzun sap bağlamada ses aralığı ve transpoze imkânı şeklinde deha geniştir.
• Kısa sap bağlamayı çalmak daha kolaydır.
• Kısa sap bağlamanın tarihi daha yenidir.
• Uzun sap bağlamanın tarihi kopuza kadar da dayandığı için binlerce yıllık geçmişi vardır.
• Kısa sap bağlama aynı oktavı kullanan sanatçılar tarafından daha fazla tercih edilir.
• İki bağlamanın da kendine has çalış yöntemleri vardır.
• Çöğür yani kısa sap bağlama ile Semai, Ayin gibi havalar çalınmaktadır.
• Ayrıca bağlama ile saz arasındaki farklar da merak edilmekte olan diğer bir konudur. Genelde bağlama yerine saz kelimesi de kullanılır. Hatta siz de “uzun sap saz ile kısa sap saz arasındaki fark” biçiminde aratmış olabilirsiniz ama bağlama enstrümanın ismiyken saz, Türk halk müziğinde çalgıların genel adına verilen bir kelimedir.

Bağlamanın atası Türk kültüründe sıkça ismi geçen kopuz adlı müzik aletidir. Şeklen hala su kabağına benzeyen bağlama, ilk olarak su kabağına deri gerdirip tel geçirerek mızrap tarzı bir aletle çalınmaya başlanmıştır. Kopuz hala Orta Asya’da ve Türki Cumhuriyetlerde kullanılır. Uzun sap bağlamanın gelişimi 3000 yılı öncesine dayanırken kısa sapın tarihi çok da eski değildir.

Bağlama Öğrenmeye Hangisi İle Başlanmalıdır?

Bağlamaya yeni başlayanlara tavsiyeler vermek istiyoruz. Eğer bağlama kursu almak istiyorsanız size uzun sap bağlama ile öğrenmeye başlamanızı öneririz. Uzun sap bağlama; geniş ses aralığı ve düzen çeşitlerinin bolluğu ile tercih edilebilir. Bağlama ustalarının birçoğu da uzun sap bağlama kullanmaktadır.

Hem birbirinden hoş türkülerimizi söyleyip hem de bağlama çalmak istiyorsanız şayet; uzun sap bağlama ile türkülerin yazıldığı tondan diğer bir tona taşınması konusu ile ilgiliki rahatlık da yine uzun bağlamayı seçmeniz için bir neden. Böylece söyleyeceğiniz her türküyü sesinizin tonuna göre transpoze ederek söyleyiş basitlığı sağlayabilirsiniz. Uzun sap bağlama öğrenme, kısa sapa göre biraz daha zor olsa da başlangıç olarak biraz gayretle çok daha çok verim elde edeceksiniz.